1900'lü yılların başında Selanik'te doğan ressam Osman Hasan'ın babası Selanik'te bakkal ve tuhafiye dükkanı sahibi olan Hasan'dır. 1924 yılında mübadele is İstanbul'a geldiklerinde Osman 20'li yaşlarındadır.

Mübadeleden sonra Harbiye’de bir dükkân açan şekercibaşı Muhlis’in, Osman’ın ağabeyi olduğu bilinmektedir. Osman Hasan’ın öz annesi, onun doğumundan hemen sonra vefat etmiştir. Hasan Bey, daha sonra Pakize Hanım ile evlenmiştir. Pakize Hanım, Osman’ı büyütmenin yanı sıra Rabia, Nihal ve Mustafa adlarında üç çocuk daha dünyaya getirmiştir. Hasan Bey ve ailesi, 1917 yangınında evlerini ve dükkânlarını kaybetmiştir. Mübadele haberiyle birlikte Hasan Bey hayatını kaybetmiş, aile İstanbul’a zorlu koşullarda ve babasız bir şekilde göç etmek zorunda kalmıştır. Aile sonradan “Atakandan” soyadını almış olsa da, Osman Hasan başka hiçbir ad veya soyadı kullanmamıştır.

Osman Hasan, Selanik’te yaşarken doğa resimleri yapmış ve yağlı boya çalışmıştır. Fotoğrafçılığı ise Selanik’teki Rum ve İtalyan ustalardan öğrenmiştir. İstanbul’a geldikten sonra, Beyoğlu’nda bohem bir ressam hayatı sürmüştür.

Yağlı boya resimleri geçimini sağlamaya yetmeyince, Kapancı ailesine mensup kişilerin düğün veya diğer önemli anlarda çekilmiş siyah beyaz fotoğraflarını tekrar çizerek, renklendirerek ve büyüterek çalışmaya başlamıştır (bazı örnekler aşağıda görülebilir). Ancak asıl işi ve tanınması, Bülbülderesi Mezarlığı’ndaki vefat etmiş kişilerin porselen baskı fotoğraflarını üretmesiyle gerçekleşmiştir.

Bülbülderesi Mezarlığı’ndaki Osman Hasan imzalı birçok mezardaki fotoğraflar, C. M. Kösemen tarafından Osman Hasan ve Dönmelerin Mezar Taşı Fotoğrafları başlıklı kitapta toplanmıştır. Cem Kösemen’e göre “Osman Hasan, bu mezarlardaki birçok mezar taşında bulunan portreleri yaratan Dönme bir sanatçıdır. Fotoğrafla resmi birleştiren karma teknikleri ve üstün portre yeteneğiyle, topluluğunun son uygulayıcı üyeleri toprağa verilirken onların etkileyici portrelerini ortaya koymuştur. (…) Hasan yalnızca konularının karakterini yakalama konusunda değil, sonrasında onları ustalıkla rötuşlama konusunda da yetenekliydi.” (Kaynak: C. M. Kösemen, 2014, Osman Hasan ve Dönmelerin Mezar Taşı Fotoğrafları, Libra, İstanbul).

Bu porselen fotoğraflar Maçka, Feriköy ve hatta İzmir mezarlıklarında da görülebilir. Bazı örnekler için aşağıya bakınız.

Osman Hasan, İtalyan bir sanatçıyla evlenmiş fakat çocuk sahibi olmamıştır. Birçok fotoğrafçı porselen baskılarını İtalya’da yaptırırken, Osman Hasan bunları kendi atölyesinde işlerdi. Bülbülderesi’ndeki porselenler hâlâ canlılığını korumaktadır; ancak sanatının sırrı 1950’li yıllarda onunla birlikte kaybolmuştur.

Yazan: Nurhan Yenturk