Gazzeli Nathan, Sabbatay Sevi'nin peygamberi ve Sabbateanlığın başlıca mimarlarından biriydi. Yahudi mistik tarihinde önemli bir figür olan Nathan, 17. yüzyıl Yahudi mesih iddiacısı Sabbatay Sevi'nin peygamberlik müjdecisi rolüyle tanınır. Kudüs'te Aşkenazi ebeveynlerin çocuğu olarak doğan Nathan'ın babası Elisha Hayyim ben Jacob, seyahatleri sırasında Kabalistik metinler dağıtan bir haham alimi ve elçiydi. Nathan, Kudüs'te ünlü Talmudist ve Kabalist Jacob Hagiz'in gözetiminde Talmud ve Kabala çalışarak Yahudi öğrenimine dalmış bir şekilde büyüdü.

Erken Yaşamı ve Peygamberlik Vizyonu
Nathan evlendi ve 1663'te Gazze'ye taşındı ve burada özellikle Lurian geleneği olmak üzere Kabalistik çalışmalara daha fazla daldı. 1665'te hayatında bir dönüm noktası haline gelen dönüştürücü bir vizyon yaşadı. Yaklaşık 24 saat süren bu derin mistik karşılaşma, onu peygamberlik misyonuna ve Sabbatai Zevi'nin Mesih kimliğine ikna etti. Vizyon hem fiziksel hem de zihinsel değişikliklere yol açtı ve Nathan'ın ilahi çağrısına olan inancını güçlendirdi. Kendisinden "manevi bir hekim" olarak bahsetmeye başladı ve Lurian Kabalistik geleneğindeki uzmanlığıyla tanındı.

Sabbatai Zevi ile Karşılaşma
Nisan 1665'te, 20/1 yaşındayken Nathan, Gazze'de 40 yaşındaki Sabbatai Zevi ile tanıştı; ikincisi manevi rehberlik arıyordu. Nathan, Sabbatai'nin Mesih olduğuna dair vizyonunu açıkladı. Başlangıçta bu coşkulu genç adama şüpheyle yaklaşan Sabbatai, Nathan ile yoğun tartışmaların ardından sonunda mesih rolünü benimsedi. Birlikte Filistin'deki Yahudi topluluklarını dolaşarak tövbeyi vaaz ettiler ve mesih çağının yaklaşmakta olduğunu ilan ettiler. Mayıs 1665'te Sabbatay, kendisini açıkça Mesih ilan etti ve Yahudi tarihindeki en önemli mesihçi hareketlerden birini ateşledi.

Sabbataycılığın Doğuşu
Nathan'ın teolojik yenilikleri Sabbataycılık için entelektüel temel oluşturdu. Lurian Kabala'yı radikal yeni mistisizmle birleştirerek geleneksel Tevrat emirlerine meydan okuyan bir "Yeni Yasa" formüle etti. En dikkat çekici eserlerinden biri olan Derush ha-Tanninim ("Ejderhalar Üzerine İnceleme"), temel bir Sabbatay ilkesi olan radikal bir antinomian teolojiyi tanıttı. Nathan, mektupları ve incelemeleri aracılığıyla Sabbatay mesajını Avrupa, Afrika ve Asya'ya yaydı ve şiddetli haham muhalefetine rağmen takipçiler çekti.

Meydan Okumalar ve Aforoz
Nathan'ın faaliyetleri önemli bir tepkiye neden oldu. Kudüs'te, eski öğretmeni Jacob Hagiz de dahil olmak üzere önde gelen hahamlar Sabbatay hareketini kınadı ve Osmanlı yetkililerine şikayette bulundu. Aforoz edilme tehlikesiyle karşı karşıya kalan Nathan, Gazze'ye taşındı ve burayı yeni bir kutsallık merkezi ilan etti. Bu zorluklara rağmen yazmaya ve vaaz vermeye devam etti ve hareketin teolojik temellerini sağlamlaştırdı.

Sabetay Sevi'nin Dinden Dönmesinin Ardından
Sabetay Sevi'nin 1666'da İslam'a dönmesi takipçilerini şok etti, ancak Nathan peygamberlik vizyonuna sadık kaldı. Ancak bu olaydan sonra Sabetay ile bir daha asla şahsen görüşmedi, bunun yerine onunla mektuplar aracılığıyla iletişim halindeydi. Nathan, Sabetay'ın dinden dönmesini mesihsel plan dahilinde mistik bir eylem olarak yorumladı. Osmanlı İmparatorluğu'nu baştan başa dolaşarak İzmir, Edirne ve Selanik'teki toplulukları ziyaret etti ve hareketi sürdürmek için çalıştı. Selanik'te Yahudilik ve İslam'ı harmanlayan bir Sabetay grubu olan Dönme mezhebinin gelişiminde rol oynadı, ancak Nathan'ın kendisi asla İslam'a dönmedi.

Teoloji ve Miras
Nathan'ın teolojik katkıları Yahudi mistisizmini yeniden şekillendirdi. Lurian kavvanot'un (meditasyonlar) kozmik düzen/tiqqun'un mesih çağında kökten değişmesiyle etkinliğini yitirdiğini savundu. Birçok Sabetaycı gibi Nathan da Sabetay'ın Osmanlı Sultanı'nı dönüştürmesini, mesihçi bir orduya liderlik etmesini ve On Kayıp Kabile'yi geri getirmesini öngörüyordu. Sabetay'ın orijinal vizyonundan sapmalara rağmen Nathan'ın yorumları Sabetaycı topluluğunu birleştirdi ve enerji verdi. Ancak "Sabbetaycı sırları" ve teolojik gelişmeleri hakkındaki ifşaları, Sabetay'ın kendisinden bile eleştiri aldı.

Ölüm ve Ölümünden Sonraki Etki
Gazzeli Nathan, 11 Ocak 1680'de Üsküp'te (günümüzde Üsküp, Kuzey Makedonya) öldü. Mezar yeri, II. Dünya Savaşı sırasında yıkılmadan önce kısa bir hac yeri haline geldi, ancak bazı iddialar mezarının sağlam kaldığını öne sürüyor. Nathan'ın yazıları ve teolojik yenilikleri, Sabetaycı düşüncesini şekillendirmeye devam etti ve ölümünden uzun süre sonra bile hareketi etkiledi. Hareket içindeki rolü hala tartışılırken, Nathan'ın Sabetaycılık ve Dönme teolojisinde merkezi bir figür olarak mirası Yahudi ve Osmanlı tarihinin yıllıklarında varlığını sürdürmektedir.

Yazar: Cengiz Şişman